🕯️ Gathutkaca Gugur
🎯 Tujuan Pasinaon
- 3.2. Mangertèni teks crita wayang “Gathutkaca Gugur”.
- 4.2. Ngandharaké sifat-sifat luhur sing ana ing lakon wayang “Gathutkaca Gugur”.
Gathotkaca kuwi kondhang kanthi sebutan “Satriya Pringgodani” lan “Alap-alap Pringgodani”. Nalika isih jabang bayi jenenge Tetuka utawa Tutuka. Gathotkaca kuwi putrane Raden Werkudara (satriya panengah pandhawa) patutan klawan Dewi Arimbi putrane Prabu Tremboko, ratu buta ing negara Pringgodani.
Sekawit Arimbi iku nduwèni wujud déwa wadon (raseksi), nanging bareng diruwat déning Dewi Kunthi malih dadi kènya sing sulisitya. Mula Werkudara (Bratasena) uga banjur gelem bebojohan karo Arimbi.
Bareng wis suwé anggone jejodhoan, Arimbi banjur nggarbini lan sabanjuré mbabar putra kang wujud bayi manungsa setengah buta. Dèning eyang Abiyasa, jabang bayi Tetuka banjur diparingi “topèng” arané topèng waja kang mapan ana sajroning kulit sabanjaning daging. Kanthi topèng waja iku, Gathotkaca malih dadi satriya kang bagas citarane.
Tembung Gathotkaca tegesé kumpulan kasantosan. Nalika isih ngancik enem dina, pusere jabang Tetuka ora bisa putus nganti banjur kelangan pusaka wujud gada. Nanging wusana pusere mau bisa puput (tugel) sarana wrangkane Pusaka Kuntha Wijayadanu (Kunta Druwasa) duduké Raden Suryaputra utawa Adipati Karna nalika isih enom.
Lairé Gathotkaca ngèngsèpi karo dumadine ontran-ontran ing kanyangan Jonggring Saloka. Para déwa padha kocar-kacir amarga diamuk déning Prabu Kala Pracona, ratu-ratu buta ing negara Ngèmbat putih kang arep njaluk bojò widodari.
Nanging panjaluk sing ora semesthiné iku didèwèké déning para Déwa saéngga ndadèaké peperangan. Para déwa padha keplayu banjur golek bapa-pamèné Gathotkaca kang wis winisèsé déning para déwa didunungaké minangka “pintasarayan” mènèngi negara Ngamarta (Amarta).
Tekan negara Ngamarta bayi Gathotkaca (Jabang Tetuka) kang lagi umur nem wulan bènjing dilairi Bathara Narada, diwènèhi senjata kang disawijèkaké marang Bathara Guru, diadèkaké jagone para déwa, dimungsuhaké Prabu Kala Pracona lan Patih Apracaka Ditya Kala Sekiputantra sawadyabalane.
Sadurungé diajokaké ana paprangan bocah sing lagi lair iki banjur dijedhi (dijenjang) ana ing Kawah Candradimuka lan para déwa didhawuhi déning Bathara Guru supaya nlorongaké gegaman kahyangan kang mawa pamor.
Wasana bareng jabang Tetuka metu saka sajroning Kawah Candradimuka wus ora wujud bayi manèh, nanging wujud jejaka satriamurti. Ya iki sebabé Gathotkaca banjur sinebut “Satriya babaran kahyangan”.
Nalika maju ing paprangan, tandange Gathotkaca cukat trengginas, wusana Prabu Kala Pracona sawadyabalane padha mati kabèh. Sasirnané Prabu Kala Pracona, Gathotkaca banjur dijumenengaké nata ing kahyangan tinjomaya saumurane jagung kanthi jejuluk Prabu Guruputra.
Ing Perang Baratayuda Gathotkaca gugur merga kena panah Kuntha Wijayadanu kagungane Adipati Karna. Panah kang diwalaké kuwi jan-jane ora kena marang Gathotkaca amarga wis sadhuweré mega samiptu, ning banjur dicandhak lan disurung déning yitmane Ditya Kala Bendana, bapa-pamèné Gathotkaca kang wis mati merga ditempiling déning ponakané iku, saéngga Gathotkaca gugur ana madyaning paprangan.
Kuwandane Gathotkaca kumleyang saka gegana nibani kretané Adipati Karna nganti ajur sewalang-walang. Perangingan Baratayuda, Gatotkaca Gugur sumbaga wiratama, karan lakon “Suluhan” amarga dumadiné perang ing wayah bengi.
🔥 Gathutkaca Gugur (Versi Terjemahan)
🎯 Tujuan Pembelajaran
- 3.2. Memahami teks cerita wayang “Gathutkaca Gugur”.
- 4.2. Menjelaskan sifat-sifat luhur yang terdapat dalam lakon wayang “Gathutkaca Gugur”.
Gathutkaca terkenal dengan sebutan “Ksatria Pringgondani” dan “Elang Pringgondani”. Saat masih bayi, namanya adalah Tetuka atau Tutuka. Gathutkaca adalah putra Raden Werkudara (Bima, ksatria Pandawa yang gagah berani) dengan Dewi Arimbi, putri Prabu Tremboko, raja raksasa di negeri Pringgondani.
Dewi Arimbi semula berwujud raksasa perempuan, tetapi setelah diruwat oleh Dewi Kunti, ia berubah menjadi wanita cantik dan anggun. Karena itu, Werkudara (yang juga disebut Bratasena) bersedia menikah dengannya.
Setelah lama menikah, Arimbi mengandung dan melahirkan seorang bayi yang berwujud manusia setengah raksasa. Oleh Resi Abiyasa, bayi itu diberi “topeng waja” yaitu lapisan baja yang melekat di kulit dan dagingnya. Karena itulah, Gathutkaca tumbuh menjadi ksatria yang sangat kuat.
Saat bayi, Gathutkaca sempat dirawat oleh pamannya, Raden Gathotkaca (nama ini digunakan untuk mengenang lahirnya jabang bayi Tetuka yang lahir dengan perjuangan dan pengorbanan besar).
Nama Gathutkaca berarti “kumpulan kesaktian”. Ketika masih berusia enam hari, pusarnya belum bisa putus. Untuk memotongnya, digunakan sarung senjata pusaka “Kunta Wijayadanu” (Kunta Druwasa) milik Raden Suryaputra atau Adipati Karna ketika masih muda. Setelah pusaka itu digunakan, pusar bayi itu putus, tetapi sarung pusaka tersebut menempel di tubuh Gathutkaca, menjadikannya semakin sakti. Namun, ada peringatan bahwa jika pusaka Kunta Wijayadanu digunakan lagi untuk menyerangnya, maka Gathutkaca akan mati. Pepatah ini dikenal dengan ungkapan “Pusaka masuk ke sarungnya”.
Kelahiran Gathutkaca juga bertepatan dengan terjadinya kekacauan di kahyangan Jonggring Salaka. Para dewa panik karena diserang oleh Prabu Kala Pracona, raja raksasa dari negeri Ngembatputih, yang ingin menikahi bidadari kahyangan. Para dewa menolak, sehingga terjadi peperangan besar.
Untuk mengalahkan Kala Pracona, para dewa memohon bantuan Werkudara yang saat itu baru saja dikaruniai bayi sakti, Gathutkaca. Bayi itu kemudian diangkat ke Kahyangan dan dijadikan “jagoan para dewa”.
Sebelum dihadapkan ke medan perang, bayi Gathutkaca dimasukkan ke dalam Kawah Candradimuka, tempat para dewa menempanya agar kuat dan tidak terkalahkan. Semua senjata pusaka para dewa dimasukkan ke kawah itu untuk diserap kekuatannya oleh Gathutkaca.
Setelah keluar dari Kawah Candradimuka, Gathutkaca tidak lagi berupa bayi, melainkan menjadi pemuda yang gagah, kuat, dan bersenjata lengkap. Karena itu, ia dijuluki “Ksatria Kelahiran Kahyangan”. Batara Guru kemudian memberinya pusaka berupa kotang Antakusuma, yang membuatnya mampu terbang di udara, serta beberapa pusaka lain seperti basundara dan tlumpah padhakacarma.
Ketika maju ke medan perang, Gathutkaca bertarung dengan sangat tangkas dan gagah. Dalam pertempuran melawan Prabu Kala Pracona, semua pasukan musuh berhasil dikalahkan dan tewas. Setelah kemenangan itu, Gathutkaca diangkat menjadi raja di Kahyangan Tinjomaya dengan gelar Prabu Guruputra.
Dalam perang besar Baratayuda, Gathutkaca gugur karena terkena panah pusaka Kunta Wijayadanu milik Adipati Karna. Panah itu sebenarnya tidak bisa mengenai tubuh Gathutkaca karena ia sudah menjadi makhluk setengah dewa. Namun, arwah raksasa Kala Bendana (paman Gathutkaca yang pernah dibunuh olehnya) membantu mengarahkan panah itu sehingga akhirnya mengenai Gathutkaca dan menyebabkan ia gugur di medan perang.
Tubuh Gathutkaca jatuh dari langit, menghancurkan kereta Adipati Karna hingga remuk. Kisah gugurnya Gathutkaca dalam perang Baratayuda dikenal dengan lakon “Suluhan”, karena pertempuran itu terjadi pada malam hari dan Gathutkaca yang jatuh dari langit tampak seperti cahaya obor yang menerangi gelapnya malam.
